Uşaqların danışmağa başlaması hər bir valideyn üçün böyük sevincdir. Amma bəzən bu proses gözlənildiyi kimi olmur. Bəzi uşaqlar sözləri gec deyir, cümlə qurmaqda çətinlik çəkir və ya ümumiyyətlə danışmağa tələsmirlər. Bu halda valideynlər narahat olur: "Görəsən, hər şey qaydasındadırmı?" Bu məqalədə uşaqlarda gecikmiş nitq inkişafının səbəblərindən, əlamətlərindən və valideynlərin atmalı olduğu addımlardan danışacağıq.
Normal nitq inkişaf mərhələləri
0–1 yaşda nitq əlamətləri
Uşaqlar bu dövrdə səs çıxarmağa, qığıldamağa başlayır. "Gu-gu", "ba-ba" kimi səslər nitq inkişafının ilk addımlarıdır.
1–2 yaş arasında gözlənilən nitq bacarıqları
Bu mərhələdə uşaq 10–20 söz öyrənməli və sadə tələbləri başa düşməlidir.
2–3 yaş dövründə inkişaf
Uşaq artıq iki və üç sözlü cümlələr qura bilir, söz ehtiyatı 200-dən çox ola bilər.
Məktəbəqədər dövrdə danışıq səviyyəsi
4–6 yaş arası uşaqlar artıq sərbəst danışa, suallar verə və hekayə danışa bilirlər.
Nitq inkişafında gecikmənin səbəbləri
Bioloji səbəblər
- Eşitmə problemləri: Uşağın eşitməsində zəiflik varsa, sözləri öyrənməsi də gecikir.
- Nevroloji faktorlar: Beyinlə bağlı problemlər nitq inkişafını ləngidə bilər.
Psixoloji və sosial faktorlar
- Ailə mühiti: Əgər uşaqla kifayət qədər ünsiyyət qurulmur və ya sevgi göstərilmirsə, danışma prosesi ləngiyə bilər.
- Stress və travmalar: Mühit dəyişikliyi, boşanma, ailədaxili gərginlik kimi hallar uşağın nitqinə təsir edə bilər.
İrsi faktorlar
Bəzi uşaqlarda nitq gecikməsi ailə üzvlərində də müşahidə olunmuş ola bilər.
Gecikmiş nitq inkişafının əlamətləri
- Uşaq 2 yaşında hələ də söz demirsə
- Sadə tələbləri başa düşmürsə
- Digər uşaqlarla müqayisədə danışığı xeyli geridə qalırsa
- Əksər hallarda susursa və ya jestlərdən çox istifadə edirsə
Bu hallarda mütləq diqqət yetirmək lazımdır.
Valideynlərin rolu və ilk addımlar
Valideynlərin ilk qaydası panikaya düşməməkdir. Uşağı daim tənqid etmək əks təsir göstərə bilər. Əvəzində:
- Onunla çox danışın
- Oxuyun, nağıl danışın
- Uşağa diqqət və sevgi göstərin
Nitq inkişafını dəstəkləyən metodlar
- Oxuma və nağıl danışmaq: Hekayələr uşağın söz ehtiyatını genişləndirir.
- Musiqi və mahnılar: Ritm və sözlərin təkrarı danışığı stimullaşdırır.
- Əl oyunları: “Cücə-cücələrim”, “Əl çal” kimi oyunlar həm maraqlı, həm faydalıdır.
- Texnologiya: Telefon və planşet istifadəsini minimuma endirmək lazımdır.
Loqopedin və mütəxəssisin rolu
Uşağın nitqində gecikmə müşahidə olunursa, loqopedlə görüşmək vacibdir.
- Loqoped uşağa uyğun məşqlər təyin edir.
- Valideynlər evdə sadə tapşırıqları təkrarlaya bilər.
- Peşəkar dəstək uşağın danışığını sürətləndirir.
Avaz Eşitmə və Nitq Mərkəzində peşəkar loqoped dəstəyi
Mərkəzimizdə 20 illik təcrübəyə malik peşəkar loqoped fəaliyyət göstərir. Loqopedimiz hər bir uşağa fərdi yanaşır, onların yaşına və inkişaf səviyyəsinə uyğun məşqlər hazırlayır. Bizim məqsədimiz valideynlərin narahatlığını aradan qaldırmaq və uşaqların sağlam nitq bacarıqlarını formalaşdırmaqdır.
Erkən müdaxilənin faydaları
Erkən diaqnoz və dəstək uşağın:
- Nitqini bərpa etməsinə
- Sosial adaptasiyasına
- Özünəinamının artmasına
- Gələcək təhsil həyatında uğurlu olmasına kömək edir.
Gecikmiş nitqin qarşısını alma yolları
- Uşağı daim müşahidə edin
- Sağlam ailə mühiti yaradın
- Uşağı digər uşaqlarla ünsiyyətə təşviq edin
Nəticə
Uşaqlarda nitq inkişafı hər zaman eyni sürətlə olmur. Gecikmə halları normal ola bilsə də, valideynlər diqqətli olmalıdır. Erkən müdaxilə, sevgi və peşəkar dəstək uşağın nitq bacarıqlarını tam bərpa etməsinə kömək edir. Xüsusilə, Avaz Eşitmə və Nitq Mərkəzində illərin təcrübəsinə sahib loqopedin peşəkar dəstəyi bu prosesdə valideynlər üçün ən böyük köməkçi olur.
Tez-tez verilən suallar (FAQ)
1. Uşağın danışmaması neçə yaşda narahatlıq yaratmalıdır?
Əgər uşaq 2 yaşına qədər bir neçə sadə söz demirsə, narahatlıq səbəbi ola bilər.
2. Televiziya və telefon nitq inkişafına necə təsir edir?
Çox istifadə zərərli ola bilər, çünki uşaq real ünsiyyətdən uzaq qalır.
3. Loqopedə müraciət etməzdən əvvəl valideyn nə edə bilər?
Uşağa çoxlu danışmaq, oxumaq, oyunlarla ünsiyyət qurmaq faydalıdır.
4. Eşitmə problemi nitq gecikməsinə səbəb ola bilərmi?
Bəli, eşitmə zəifliyi danışıq inkişafını birbaşa ləngidir.
5. Nitq gecikməsi həmişə ciddi problemin göstəricisidirmi?
Xeyr, bəzən sadəcə fərdi inkişaf tempindən qaynaqlanır. Amma yenə də mütəxəssisə müraciət etmək vacibdir.